U savremeno doba, veza između sedme umjetnosti i pravnog sistema postaje sve značajnija i kompleksnija. Film, kao moćan medij, često istražuje i reflektuje pravne teme, ali isto tako, filmsko stvaralaštvo oblikuje propise, te zbog svoje tendencije rastuće discipline, često učestvuje i u izmjenama zakonskih rješenja. Ne treba zanemariti ni uticaj prava na film, obzirom da postavlja okvir za zaštitu autorskih prava, ali isto tako reguliše pravne aspekte produkcije i međusobne odnose svih učesnika.
U skladu sa Zakonom o autorskim i srodnim pravima Bosne i Hercegovine (Objavljen u “Sl. glasniku BiH”, br. 63 od 3. avgusta 2010) audiovizuelna djela, prema ovom zakonu, jesu kinematografski, televizijski, dokumentarni, crtani, reklamni i kratki muzički videofilmovi, te druga audiovizuelna djela izražena slikama koje u slijedu stvaraju utisak pokreta, sa zvukom ili bez zvuka, nezavisno od vrste nosača na kojem su fiksirana. Dakle, film jeste audiovizuelno djelo, koje zbog svoje kompleksnosti zahtjeva angažovanje velikog broja ljudi, te stoga kažemo da se radi o koautorskom djelu. Shodno članu 111. pomenutog zakona, koautori filma se smatraju autor prilagođavanja, glavni režiser, autor scenarija, autor dijaloga, glavni snimatelj (direktor fotografije), kompozitor filmske muzike, stvorene posebno za korišćenje u tom dijelu. Takođe, ukoliko je crtež, odnosno animacija bitan element audiovizuelnog djela, koautorom tog djela smatra se i glavni crtač, odnosno glavni animator.
Obzirom da se radi o angažovanju velikog broja autora nema sumnje da je rješavanje tih odnosa ugovornim putem od velikog značaja. Sam zakon u članu 113. propisuje da se odnosi između filmskog producenta i koautora audiovizuelnog djela i autora doprinosa tom djelu, kao i odnosi između samih autora uređuju se ugovorom o filmskoj produkciji, koji mora biti u pisanoj formi. Zaključenjem ugovora o filmskoj produkciji smatra se da su koautori isključivo i neograničeno prenijeli na filmskog producenta sva svoja autorska imovinska prava na audiovizuelnom djelu, njegovom prevodu, njegovim audiovizuelnim preradama i fotografijama nastalim u vezi s produkcijom audiovizuelnog djela, ako ugovorom nije drugačije određeno.
Nadalje, pored navedenih osoba čije je doprinos audiovizuelnom djelu značajan, prilikom snimanja filma javlja se izrazito veliki broj pojedinaca, čije angažovanje takođe treba da bude regulisano i jasno definisano. Glumci, sektor zvuka, sektor svijeta, sektor kamere, statisti, šminkeri, ketering i slično su samo neki od pojedinaca čiji je rad na filmu, značajan, ali ne na nivou koautora audiovizuelnog djela. Prilikom angažovanja svakoga od njih, zaključuju se ugovori, kojima se međusobno reguliše njihov odnos, te se utvrđuju njihovi prava i obaveze. U zavisnosti od vrste posla koji obavljaju, mnogi od njih takođe moraju biti adekvatno prijavljeni nadležnim organima.
Pored navedenog, odnosno regulisanja odnosa između učesnika, postoji niz drugih pitanja prilikom snimanja filma, a gdje je upliv prava značajan, poput dobijanja različitih dozvola i odobrenja za snimanje na pojedinim lokacijama, snimanje scena koje zahtijevaju ometanje redovnog odvijanja saobraćaja i slično, kao i prijava svih drugih aktivnosti ili radnji, koje se prema prinudnim propisima moraju prijaviti radi snimanja filma.
Snimanje filma predstavlja dugotrajan proces koji zavisi ne samo od ljudskog faktora, već niza drugih okolnosti koje mogu negativno da utiču na sam planirani tok snimanja filma, poput nepogodnih vremenskih prilika i sličnih objektivnih okolnosti. Upravo zbog niza ovih okolnosti neophodno je imati konstantnu pravnu podršku kako bi se čitav ovaj proces odvijao bez ikakvih ili makar minimalnih izazova, te kako bi stvaraoci ovog djela bili fokusirani isključivo na stvaranje ovog djela.
Konačno, jasno je da zakonito i detaljno uređenje svih odnosa ima ključnu ulogu u očuvanju integriteta umjetničkog djela. U tom smislu, pravni stručnjaci ne samo da pružaju neophodnu pravnu sigurnost producentima i ostalim učesnicima, već doprinose i izbjegavanju potencijalnih pravnih izazova i sporova. Njihova uloga u osiguravanju poštovanja autorskih prava, sprovođenju pravnih normi i navigaciji kroz kompleksnost zakona dodatno naglašava neophodnost njihovog prisustva u filmskoj industriji, čime se osiguravana harmonična simbioza između umjetnosti i prava.
Autor: Nikolina Pilipović
Mail: [email protected]
