Prvi dio teksta: /https://advokatskafirmasajic.com/blog/bs/intelektualna-svojina-znacaj-u-privrednom-zivotu/
Pravo intelektualne svojine u današnje vrijeme predstavlja veoma značajnu komponentu u poslovanju privrednih subjekata. Normama ove grane prava štiti se prvenstveno intelektualno stvaralaštvo, kao katalizator društvenog razvoja, ali isto tako i privredni poduhvati učesnika na tržištu koji ulažu novčana sredstva i druge resurse u cilju uspješnijeg poslovanja i sticanja dobiti. Ekonomska valorizacija intelektualnog predmeta zaštite vrši se kroz njihovu materijalizaciju (fiksiranje) na određenu robu ili usluge. Tako npr. ukoliko kupujete prazan CD, njegova vrijednost biće neuporedivo manja nego kada kupujete CD poznatog muzičara. Dakle, iako je roba koju kupujete u oba slučaja CD, intelektualni sadržaj koji se nalazi na muzičkom CD-u čini ga mnogo skupljim. Isto tako, roba koju u promet stavi nosilac čuvene oznake (kao npr. Coca Cola) uživaće kod potrošača mnogo veći stepen povjerenja nego slična roba koju proizvode drugi privredni subjekti, a koja ima isti sastav kao i ovaj poznati osvježavajući napitak. Uvažavajući značaj intelektualnih dobara na savremenom tržištu, ukratko ćemo ukazati na određena važna pitanja iz ove oblasti.
Pravo intelektualne svojine čini heterogena grupa pravnih grana, koje povezuju samo dvije osnovne osobine – nematerijalni (duhovni) karakter predmeta zaštite i ekonomska funkcija koja se ogleda u omogućavanju titularu prava da ostvari ekonomsku korist od privrednog korišćenja predmeta zaštite. Pravo intelektualne svojine se tradicionalno dijeli u dvije velike grupe: 1. autorsko i srodna prava i 2. pravo industrijske svojine. U prava industrijske svojine ubrajaju se patent, žig, pravo zaštite oznake geografskog porijekla, pravo zaštite industrijskog dizajna, pravo zaštite topografije integrisanog kola i pravo zaštite biljne sorte. Za potrebe teksta oslonićemo se na drugu podjelu, izvršenu prema predmetu zaštite u pravu intelektualne svojine, a koji se mogu podijeliti na tvorevine, pseudotvorevine i oznake.
U prvom dijelu osvrnuli smo se na pojam, značaj i pravnu prirodu tvorevina (autorskih djela, pronalazaka i tvorevina industrijskog dizajna), dok ćemo se u ovom tekstu baviti pseudotvorevinama. Pseudotvorevine predstavljaju nematerijalna dobra čija se zaštita ne temelji na ideji duhovnog stvaralaštva ili pronalazaštva u oblasti tehnike ili industrije, već na ideji da privredni poduhvat, odnosno investicija određenog privrednog subjekta u nastanak nematerijalnog dobra mora uživati pravnu zaštitu. Ratio zaštite koju pravo pruža privrednom subjektu nalazi se u stvaranju mogućnosti za povrat investicije u uslovima konkurencije na tržištu. U pseudotvorevine se ubrajaju fonogrami, videogrami, emisije i baze podataka. Subjekti zaštite kod pseudotvorevina su, za razliku od tvorevina, po pravilu pravna lica – muzički i filmski producenti, RTV stanice i proizvođači baza podataka. Sva navedena prava spadaju u srodna prava u smislu Zakona o autorskom i srodnim pravima BiH.
Fonogram je zapis određene sekvence zvukova, koji može, ali ne mora predstavljati autorsko djelo. Može se raditi o zapisu bilo kakvog zvuka, prirodnog ili ljudskog porijekla. Radi se o nematerijalnom dobru generisanom od muzičkog producenta, na osnovu kojeg ovaj privredni subjekt stiče subjektivno pravo proizvođača fonograma. Ovo pravo se sastoji samo od imovinskopravnih ovlašćenja, i to onih koja su karakteristična za privrednu eksploataciju fonograma. Ovlašćenja koja ima muzički producent u pogledu zvučnog zapisa koji je predmet zaštite dijele se na isključiva (apsolutna) i neisključiva (relativna). Za vršenje isključivih ovlašćenja treće lice mora pribaviti dozvolu, odnosno ovlašćenje od nosioca prava, dok za vršenje neisključivih ovlašćenja nema obaveze pribavljanja dozvole, ali postoji obaveza plaćanja naknade. Tako, na primjer, za emitovanje i druge oblike javnog saopštavanja fonograma putem tehničkih uređaja za prenos zvuka ne postoji obaveza pribavljanja ovlašćenja, ali postoji obaveza plaćanja naknade nosiocu prava.
Videogram je zapis određene sekvence pokretnih slika, eventualno praćenih zvučnim zapisom. Zvučni zapis koji je integrisan u videogram predstavlja njegov sastavni dio, odnosno ne smatra se fonogramom u smislu Zakona o autorskom i srodnim pravima BiH. Sa terminološkog aspekta, Zakon ovo pravo naziva pravom filmskog producenta, budući da je filmski producent (proizvođač videograma) subjekt zaštite. Kao i kod prava proizvođača fonograma, i ovo subjektivno pravo je strukturisano samo od imovinskopravnih ovlašćenja, karakterističnih za privredno iskorišćavanje filma (npr. javno prikazivanje filma, interaktivno činjenje dostupnim javnosti na internetu i sl.), od kojih su neka isključive, a neka neisključive prirode. Imajući u vidu da filmska djela predstavljaju i posebnu vrstu koautorskih djela, srodno pravo proizvođača videograma svoj puni značaj dobija kod onih filmskih djela koja ne zadovoljavaju kriterijume za autorskopravnu zaštitu.
Emisija je zvučni, vizuelni ili zvučno-vizuelni sadržaj, emitovan putem tehničkog postupka pretvaranja informacije u signal, koji se radiodifuznim ili kablovskim putem, neposredno ili putem mreže primopredajnika, transportuje ka imaocima TV ili radio prijemnika, koji signal putem tehničkih uređaja pretvaraju u prvobitnu informaciju (sliku, odnosno zvuk). Subjekt zaštite je RTV stanica, koja vrši radnju emitovanja, bez obzira da li je sama produkovala emitovani sadržaj ili se radi o nekom drugom sadržaju (npr. fudbalskoj utakmici, koncertu i sl.). Kao i kod drugih srodnih prava, subjekt zaštite je snabdijeven imovinskopravnim ovlašćenjima isključive i neisključive prirode, karakterističnim za privredno korišćenje emisije. Svakako najznačajnija ovlašćenja nosioca prava proizvođača emisije vezuju se za sekundarne oblike korišćenja emisije, i to reemitovanje, te snimanje i umnožavanje snimka emisije.
Karakteristika navedenih srodnih prava je da sadrže manji broj ovlašćenja od ovlašćenja iz autorskog prava, da su ta ovlašćenja imovinskopravne prirode (budući da je autor stvaralac djela i ima određene lične interese u vezi sa djelom, dok su proizvođači fonograma, videograma i emisija privredni subjekti koji nemaju moralne, lične interese u vezi sa predmetom zaštite), te da je njihovo vremensko trajanje značajno kraće u odnosu na trajanje autorskopravne zaštite. Sa aspekta nosioca prava, autorsko i srodna prava predstavljaju “paket prava”, a iskorišćavanje određenog predmeta zaštite često podrazumijeva uređivanje odnosa sa više nosilaca prava (npr. javno saopštavanje muzičkog autorskog djela sa nosača zvuka podrazumijeva obavezu uređivanja pravnih odnosa sa autorima djela – kompozitorom, tekstopiscem i sl., interpretatorom – pjevačem, kao i proizvođačem fonograma – muzičkim producentom koji je izvršio bilježenje muzičkog autorskog djela na tjelesni nosač, npr. CD).
Autor teksta: Igor Letica
E.mail: [email protected]
