Zakon o obligacionim odnosima, kao poseban osnov za naknadu nematerijalne štete, određuje i povredu prava ličnosti.
Sam zakon ne određuje, niti definiše šta se podrazumijeva pod povredom prava ličnosti, ali se može izvesti zaključak da se radi o šteti koja nastaje diranjem u prava ličnosti.
Kao najvažnija prava ličnosti možemo, između ostalog, navesti čovjekov život, nepovredivost integriteta ljudske ličnosti, porodičnog života, pravo na privatnost i slično. U suštini, to su sva ona prava koja su vezana za „lična dobra“, koja su subjektivna i apsolutna, odnosno koja su neodvojiva od određenog lica.
Činjenica je da je pravno egzistirajuća opšta zabrana mješanja u lična dobra, ali takođe je i činjenica da nerijetko dolazi do „nedopuštenog miješanja“ u lična dobra.
U tom pravcu, zakon je ostavio mogućnost da svako lice ima pravo zahtjevati od suda ili drugog nadležnog organa da naredi prestanak radnje kojom se povređuje integritet ljudske ličnosti, ličnog i porodičnog života i drugih prava njegove ličnosti, te da će sud udovoljiti istom zahtjevu te narediti prestanak radnje pod prijetnjom plaćanja određenog novčanog iznosa.
U slučaju povrede prava ličnosti, Zakon o obligacionim odnosima, prije svega, predviđa da sud može narediti, na trošak štetnika, objavljivanje presude, odnosno ispravke, ili narediti da štetnik povuče izjavu kojom je povreda učinjena, ili što drugo čime se može ostvariti svrha koja se postiže naknadom.
Upravo navedenom „sankcijom“ zakonodavac nastoji da na neki način, poništi posledice nastale povredom prava ličnosti, na način da se presuda javno objavi ili da štetnik javno povuče izjavu koja predstavlja predmetnu povredu, ili bilo šta drugo, čime se može postići isti efekat koji bi se postigao i naknadom.
Na ovaj način, zakon, nastoji da ovom odredbom ispuni osnovni princip naknade štete, odnosno da je štetnik, kao odgovorno lice za nastalu štetu, dužan uspostaviti stanje koje je postojalo prije nego što je šteta nastala, a da naknada u novcu dolazi u obzir samo ukoliko uspostavljanje ranijeg stanja ne uklanja štetu potpuno ili ono nije moguće.
Imajući u vidu širinu samih prava ličnosti, kao i broj okolnosti i radnji koje mogu dovesti do povrede istih, sasvim je jasno da u svakom slučaju nije moguće posledicu sanirati objavom presude ili povlačenjem sporne izjave, već da se mora odrediti naknada štete u vidu određene naknade.
U tom pravcu, Zakon o obligacionim odnosima propisuje da za pretrpljene fizičke bolove, za pretrpljene duševne bolove zbog umanjenja životne aktivnosti, naruženosti, povrede ugleda, časti, slobode ili prava ličnosti, smrti bliskog lica kao i za strah sud će, ako nađe da okolnosti slučaja, a naročito jačina bolova i straha i njihovo trajanje to opravdava, dosuditi pravičnu novčanu naknadu, nezavisno od naknade materijalne štete kao i u njenom odsustvu.
Znači, zakon dozvoljava da zbog povrede prava ličnosti oštećeno lice ima pravo na pravičnu novčanu naknadu nematerijalne štete, pod uslovom da sud nađe da okolnosti slučaja, a naročito jačina bolova i straha i njihovo trajanje to opravdava.
S tim u vezi, sud će u svakom konkretnom slučaju, a na osnovu izvedenih dokaza, cijeniti koji iznos naknade predstavlja „pravičnu naknadu“ za pretrpljene duševne bolove nastala povredom prava ličnosti, posebno cijeneći značaj povrijeđenog dobra i cilju kome služi ta naknada, ali i o tome da se njome ne pogoduje težnjama koje nisu spojive sa njenom prirodom i društvenom svrhom.
Cilj zaštite prava ličnosti jeste zaštita, prije svega „privatne sfere“, zaštita „ličnih interesa“, odnosno nečega što se smatra isključivo „ličnim“. Svakako je lični interes nepovredivost tjelesnog integriteta, ličnih podataka, fotografije, privatnog života i sl., te svako zadiranje u ova prava mora biti sankcionisano, kako u građanskoj, tako i u krivičnoj sferi.
Autor:
Nataša Škrbić Banjac
E-mail: snatasa@afsajic.com
