Faktoring, kao određena vrsta nadgradnje finansijskog poslovanja je odmah po nastanku prepoznat kao inovativni način kombinacije kreditiranja, otkupa i prenosa. Takav pravni posao, kojim se nelikvidna imovina pretvara u likvidnu, je postao predmet interesovanja najviše banaka, ali njegovim daljim razvojem postao je posebna pravna cjelina, iz čega je dalje proizašla potreba za postojanjem društva čija će osnovna djelatnost da bude obavljanje poslova faktoringa. Sva pravna regulativa vezana za faktoring, počevši od osnovnih odlika odnosa, ugovora, društava za faktoring i nadzora nad radom je kod nas je regulisana Zakonom o faktoringu Republike Srpske (“Službeni glasnik Republike Srpske” Broj 123/20 od 28.12.2020).
Pomenutim zakonom su, između ostalog, regulisana i pitanja koja se tiču osnivanja, poslovanja i prestanka društava za faktoring, pa tako u očima našeg zakonodavca društvo za faktoring je privredno društvo koje se osniva u formi akcionarskog društva ili društva sa ograničenom odgovornošću sa sjedištem u Republici Srpskoj, a kao osnivači se mogu naći i domaća i strana pravna i fizička lica. Obzirom da se radi o specifičnoj djelatnosti, naš Zakon je uslovio mogućnost obavljanja faktoringa dobijanjem dozvole od strane Komisije za hartije od vrijednosti Republike Srpske, koja ujedno i vrši nadzor nad radom društva, a uslovi za dobijanje takve dozvole su decidno navedeni u članu 23. Zakona o faktoringu, a ti uslovi podrazumijevaju sledeće:
1) da je obezbijeđena transparentna vlasnička struktura društva za faktoring i finansijska sposobnost osnivača društva za faktoring, koja se dokazuje odgovarajućom dokumentacijom,
2) ako osnivači društva za faktoring, odnosno lica koja će imati kvalifikovano učešće u društvu za faktoring imaju dobru poslovnu reputaciju i ugled, odgovarajuće finansijsko, odnosno imovinsko stanje i zadovoljavaju kriterijume propisane ovim zakonom za sticanje kvalifikovanog učešća u društvu za faktoring, ako takvo učešće postoji,
3) da je obezbijeđen minimalni iznos osnovnog kapitala propisan ovim zakonom, a čije porijeklo je jasno i nesumnjivo,
4) ako lica predložena za članove upravnog odbora i direktora imaju dobru poslovnu reputaciju i ugled, odgovarajuće kvalifikacije i ispunjavaju druge uslove propisane ovim zakonom i propisima Komisije,
5) da je izrađen poslovni i finansijski plan za prve tri godine rada društva za faktoring, koji se zasniva na opreznim pretpostavkama i realnim procjenama,
6) da je predviđena odgovarajuća kadrovska, organizaciona i tehnička osposobljenost društva za faktoring, sa jasno definisanim i usklađenim odgovornostima u društvu za faktoring,
7) da je predviđen odgovarajući sistem upravljanja rizicima kojima bi društvo za faktoring moglo biti izloženo u svom poslovanju.
Nakon podnesenog zahtjeva, Komisija odlučuje o osnovanosti istog u roku od 60 dana od dana urednog prijema zahtjeva, a potom društvo za faktoring podnosi prijavu za upis u registar poslovnih subjekata najkasnije u roku od 30 dana od dana dobijanja dozvole za obavljanje djelatnosti faktoringa. Ukoliko zainteresovani pravni subjekat u ostavljenom roku ne podnese prijavu za upis u registar Zakon predviđa građanskopravnu sankciju i to u vidu prestanka važenja dozvole za obavljanje djelatnosti faktoringa.
Zakon postavlja još jedan uslov u vezi sa osnivanjem društva, a isti se odnosi na iznos uplaćenog osnovnog kapitala društva za faktoring, čija je granica postavljena na minimalnih 250.000,00 KM i njegova uplata je obavezna u cjelosti u novcu, i to prilikom osnivanja. Sa druge strane, u Federaciji Bosne i Hercegovine se taj iznos itekako razlikuje, pa je tako propisano da osnovni kapital društva za faktoring koje se osniva u ovom entitetu radi obavljanja poslova faktoringa ne može iznositi manje od 750.000,00 KM i u cijelosti se mora uplatiti u novcu.
Uvođenjem faktoringa u naš pravni sistem i njegova regulacija je Komisiji za hartije od vrijednosti dala značajnu ulogu, pa tako pored svega navedenog Komisija takođe vodi Registar društva za faktoring i njegovih poslovnih jedinica. Takav registar sadrži podatke o poslovnom imenu i sjedištu društva, licima ovlaštenim za zastupanje, njihovim funkcijama i otvaranju likvidacionog ili stečajnog postupka, kao i podatke o adresama poslovnih jedinica i licima ovlašćenim za njihovo zastupanje, a svi podaci se objavljuju na internet stranici Komisije, što doprinosi principu javnosti i transparentnosti, te sva zainteresovana lica na jednostavan način mogu imati uvid i informisati se o svim aspektima registrovanog društva za faktoring.
Nadalje, društva za faktoring karakteriše i jedna klasična crta društva kapitala, a to je činjenica razdvojenosti vlasništva nad kapitalom od upravljanja. Stoga, unutrašnja struktura društva za faktoring tj. njegovi organi, shodno slovu Zakona su skupština, najmanje jedan direktor i upravni odbor, s tim da upravni odbor čine najmanje tri člana, po čemu ovakva struktura spada u složenije, tj. dvodomne oblike upravljanja. Što se tiče nadležnosti, dužnosti, sastava i uslova svih organa društva zakon ih je taksativno naveo u glavi V Zakona o faktoringu. U oblasti upravljanja rizicima, finansijskom izvještavanju i reviziji, Zakon predviđa da je društvo dužno da uspostavi sveobuhvatan i efikasan sistem upravljanja rizicima, na način kako je propisano zakonom, a sama Komisija je ta koja donosi akt kojim se razrađuju kriterijumi i način upravljanja rizicima. Pored navedenog društvo takođe ima obaveznu internu reviziju, kao i obaveznu spoljnu reviziju godišnjih izvještaja, što je potpuno logičan slijed i rezultat datih okolnosti zbog vrste i tipa finansijske usluge kojom se ovakva društva bave.
Princip na kojem se zasniva institut faktoringa, potencijalno može donijeti dobrobit privredi, pogotovo malim i srednjim društvima, izrazito u aktuelno doba krize izazvano vanrednim okolnostima, obzirom da im omogućuje naplatu potraživanja, koja se inače ne bi mogla naplatiti ili bi sama naplata bila znatno otežana. U svakom slučaju, novi Zakon je definisao i utvrdio neka nova pitanja, odnosno nadogradio i proširio naš pravni i finansijski sistem, iako je institut faktoringa kao takav postojao na našim prostorima i prije donošenja zakona. Međutim, praksa je pokazala da bavljenje ovom relativno modernom finansijskom uslugom još uvijek nije prepoznato na našim prostorima.
Autor tekst: Nikolina Zubac
e-mail: [email protected]
