U eri globalizacije, masovne produkcije različitih dobara, te dostupnosti najšireg spektra različitih vrsta proizovoda, sve više se pridaje značaj autentičnosti i porijeklu proizvoda, odnosno osobinama proizvoda koje su povezane sa mjestom iz kojeg proizvod potiče. Učesnici na tržištu, prije svega potrošači, vezuju mjesto porijekla proizvoda sa određenim kvalitativnim svojstvima, na koji način pojedini proizvodi u potrošačkim krugovima uživaju visok stepen reputacije. Tako su potrošači spremni više platiti proizvod koji potiče sa određenog geografskog lokaliteta, jer imaju povjerenje u kvalitet proizvoda, koji se pripisuje prirodnim i/ili ljudskim faktorima specifičnim za taj lokalitet.
Pravo zaštite oznaka geografskog porijekla usmjereno je na obezbjeđivanje informacije učesnicima na tržištu u pogledu geografskog porijekla proizvoda, a za koje se vezuju određena svojstva proizvoda. Oznake geografskog porijekla tako postaju veoma moćno sredstvo komunikacije među učesnicima na tržištu, sa kojim se povezuju ne samo izgled, fizičke ili druge organoleptičke osobine proizvoda, već i mjesto, način i metod proizvodnje konkretnog proizvoda.
Pravo zaštite oznaka geografskog porijekla svoj nastanak i razvoj velikim dijelom duguje potrebi da se označi lokalitet sa kojeg potiču pojedina vina. Naime, za postupak proizvodnje vina od najvećeg mogućeg značaja su klima, broj sunčanih dana u godini, struktura i karakteristike tla, nagib terena i sl. Ovi elementi se u vinogradarstvu označavaju pojmom „teroar“ (fr. Terroir), koji predstavlja jedan od centralnih pojmova ne samo kod proizvodnje vina, već i kod zaštite oznaka geografskog porijekla za vina. Iz navedenih razloga, lokalitet sa kojeg potiče određeno vino determiniše gotovo sva njegova svojstva, a potrošači se u najvećem dijelu rukovode upravo ovom činjenicom prilikom izbora vina.
Značaj geografskog lokaliteta sa kojeg potiče određeno vino odavno je prepoznat, ali je, ipak, razvoj pravne regulative o geografskom porijeklu proizvoda novijeg datuma i vezuje se za drugu polovinu devetnaestog i početak dvadesetog vijeka. U ovom periodu snažan uticaj na razvoj oznaka geografskog porijekla proizvoda imala je Francuska, kao zemlja sa bogatom vinogradarskom tradicijom.
Evolucija propisa i regulative u oblasti zaštite oznaka geografskog porijekla za vina bila je veoma dinamična i uslovljena brojnim društvenim, kulturnim, ekonomskim i političkim činiocima.
U Bosni i Hercegovini, zaštita oznaka porijekla, oznaka geografskog porijekla i tradicionalnih izraza regulisana je Zakonom o organizaciji tržišta vina u BiH.
Odredbe o označavanju imaju za cilj zaštitu legitimnih interesa potrošača i proizvođača, osiguranje nesmetanog funkcionisanja tržišta, te promovisanje kvaliteta proizvoda.
Zakon pravi razliku između oznaka porijekla, oznaka geografskog porijekla i tradicionalnih izraza, te propisuje uslove pod kojima se vino može označavati navedenim oznakama i izrazima. Označavanje vina nekom od oznaka, sa aspekta potrošača, predstavlja garanciju o ispunjenosti određenih kvalitativnih zahtjeva, te tako predstavlja i način komunikacije i reklamiranja vina prema potrošačima. Zbog toga je za proizvođače vina od velikog značaja označavanje njihovih proizvoda, jer se na taj način jača pozicija na tržištu i reputacija kod krajnjih potrošača.
Zahtjevi za zaštitu naziva kao oznaka porijekla ili oznaka geografskog porijekla uključuju: naziv čija se zaštita traži, ime i adresu podnosioca zahtjeva, specifikaciju proizvoda, kao i jedinstveni dokument kao sažetak specifikacije proizvoda. Zakon propisuje jasne uslove koje svaki od ovih dijelova zahtjeva za zaštitu treba da ima, pri čemu je specifikacija proizvoda ključni dio koji treba zainteresovanim stranama omogućiti uvid i provjere uslova proizvodnje koji se odnose na oznaku porijekla ili oznaku geografskog porijekla.
Procedure po osnovu zahtjeva za zaštitu oznaka porijekla ili oznaka geografskog porijekla za vina proizvedena u BiH provodi Ministarstvo za spoljnu trgovinu i ekonomske odnose BiH.
Zaštićenu oznaku porijekla i zaštićenu oznaku geografskog porijekla može koristiti bilo koji subjekat koji na tržište stavlja vino proizvedeno u skladu s odgovarajućom specifikacijom proizvoda. Zaštićena oznaka porijekla i zaštićena oznaka geografskog porijekla, kao i vino koje nosi zaštićeni naziv u skladu sa specifikacijom proizvoda zaštićeni su od:
- bilo koje direktne ili indirektne komercijalne upotrebe tog zaštićenog naziva, uključujući upotrebu za proizvode koji se koriste kao sastojci: za uporedive proizvode koji nisu u skladu sa specifikacijom proizvoda zaštićenog naziva ili ako se takvom upotrebom iskorištava, umanjuje ili narušava ugled oznake porijekla ili oznake geografskog porijekla;
- svake zloupotrebe, imitacije ili aludiranja, čak i ako je označeno pravo porijeklo proizvoda ili usluge ili ako je zaštićeni naziv preveden, transkribiran ili transliteriran ili ako su mu dodati izrazi kao što su: “stil”, “tip”, “metoda”, “kako se proizvodi u”, “imitacija”, “aroma”, “kao” i slično, uključujući slučajeve kada se ti proizvodi upotrebljavaju kao sastojci;
- bilo koje druge lažne oznake ili oznake koje dovode u zabludu u pogledu izvora, porijekla, prirode ili ključnih osobina proizvoda na unutrašnjoj ili spoljnoj ambalaži, na promotivnim materijalima ili dokumentima koji se odnose na određeni vinski proizvod, kao i pakovanje proizvoda u ambalažu koja stvara pogrešnu predstavu o njegovom porijeklu; i
- bilo koju drugu praksu koja potrošača može dovesti u zabludu u pogledu pravog porijekla proizvoda.
Takođe, postoje i tradicionalni izrazi koji se koriste da bi se označilo da proizvod ima zaštićenu oznaku porijekla ili zaštićenu oznaku geografskog porijekla u smislu zakonskih normi ili način proizvodnje ili metoda starenja ili kvalitet, boja, vrsta ili mjesto ili poseban događaj povezan s istorijom proizvoda sa zaštićenom oznakom porijekla ili zaštićenom oznakom geografskog porijekla.
Ministarstvo spoljne trgovine i ekonomskih odnosa BiH uspostavlja i vodi elektronski Registar zaštićenih oznaka porijekla, zaštićenih oznaka geografskog porijekla, te registar zaštićenih tradicionalnih izraza za vina koja se proizvode u BiH, a koji registri su dostupni javnosti.
Autor teksta: Igor Letica
E-mail: [email protected]
