Radni odnosi u školskim i predškolskim ustanovama u Republici Srpskoj predstavljaju važan aspekt obrazovnog sistema ovog entiteta. Uređeni su nizom zakona i pravilnika koji definišu prava i obaveze zaposlenih, uslove zapošljavanja, trajanje radnog odnosa, kao i druga pitanja od značaja za radno-pravni status zaposlenih. Ključni zakon koji reguliše ovu oblast jeste Zakon o radu Republike Srpske, uz Zakon o predškolskom vaspitanju i obrazovanju, te Zakone o osnovnom i srednjem obrazovanju i vaspitanju. Ovi zakoni zajedno pružaju sveobuhvatni pravni okvir koji definiše prava i obaveze zaposlenih, uslove zapošljavanja, trajanje radnog odnosa, te specifične zahtjeve vezane za obrazovni sektor.
Zakonom o radu Republike Srpske propisano je da se radni odnosi, prava, obaveze i odgovornosti iz radnog odnosa i drugi odnosi po osnovu rada u Republici Srpskoj uređuju tim zakonom, dok se posebnim zakonim mogu drugačije urediti radni odnosi, dok se sama prava, obaveze i odgovornosti iz radnog odnosa mogu urediti i kolektivnim ugovorom, a pravilnikom o radu i ugovorom o radu samo kada je to Zakonom o radu Republike Srpske određeno. U oblasti obrazovanja i kulture zaključen je i Poseban kolektivni ugovor između Sindikata obrazovanja, nauke i kulture i Vlade Republike Srpske, kojim su dodatno regulisani radni odnosi zaposlenih i u školskim i predškolskim ustanovama.
Uslovi zapošljavanja
Zapošljavanje u predškolskim i školskim ustanovama u Republici Srpskoj zahtijeva ispunjavanje određenih zakonski propisanih kriterijuma. Kandidati moraju imati odgovarajuće obrazovanje i stručnu spremu, što podrazumijeva završene studije relevantne za poziciju za koju se konkuriše (npr. Pedagoški fakultet, Fakultet za predškolsko vaspitanje i obrazovanje). Tako je za prijem vaspitača u radni odnos u predškolskoj ustanovi neophodno da ima završen prvi ciklus studija na studijskom programu predškolskog vaspitanja i obrazovanja ili programu za obrazovanje vaspitača u trajanju od tri godine i ostvarenih najmanje 180 ECTS bodova, položen stručni ispit za vaspitno-obrazovni rad i ljekarsko uvjerenje o psihičkoj i fizičkoj sposobnosti za rad sa djecom, a isti uslovi propisani su i za poslove nastavnika, voditelja u produženom boravku i školskog bibliotekara, prema Zakonu o osnovnom I srednjem obrazovanju. Takođe, potrebna je i nastavna licenca koju izdaje nadležno ministarstvo.
Prijem u radni odnos
Zapošljavanje u predškolskim i školskim ustanovama u Republici Srpskoj zahtijeva ispunjavanje određenih zakonski propisanih kriterijuma. Kandidati moraju imati odgovarajuće obrazovanje i stručnu spremu, što podrazumijeva završene studije relevantne za poziciju za koju se konkuriše (npr. Pedagoški fakultet, Fakultet za predškolsko vaspitanje i obrazovanje). Tako je za prijem vaspitača u radni odnos u predškolskoj ustanovi neophodno da ima završen prvi ciklus studija na studijskom programu predškolskog vaspitanja i obrazovanja ili programu za obrazovanje vaspitača u trajanju od tri godine i ostvarenih najmanje 180 ECTS bodova, položen stručni ispit za vaspitno-obrazovni rad i ljekarsko uvjerenje o psihičkoj i fizičkoj sposobnosti za rad sa djecom, a isti uslovi propisani su i za poslove nastavnika, voditelja u produženom boravku i školskog bibliotekara, prema Zakonu o osnovnom I srednjem obrazovanju. Takođe, potrebna je i nastavna licenca koju izdaje nadležno ministarstvo.
Radni odnos i ugovor o radu
U Republici Srpskoj, radni odnosi u školskim i predškolskim ustanovama regulisani su posebnim zakonima koji se odnose na obrazovanje, a koji imaju specifične odredbe u poređenju sa opštim Zakonom o radu. Jedna od ključnih specifičnosti je mogućnost zaključivanja ugovora o radu na određeno vrijeme duže od maksimalnog perioda definisanog opštim Zakonom o radu.
Prema Zakonu o radu Republike Srpske, ugovor o radu na određeno vrijeme može se zaključiti najduže na period od dvije godine. Nakon isteka ovog perioda, poslodavac je obavezan da ponudi zaposlenom ugovor na neodređeno vrijeme ukoliko postoji potreba za nastavkom radnog angažmana.
Sa druge strane, Zakon o predškolskom vaspitanju i obrazovanju Republike Srpske, kao Zakoni o osnovnom i srednjem vaspitanju i obrazovanju, omogućavaju zaključivanje ugovora o radu na određeno vrijeme za period duži od dvije godine, što je odstupanje od opštih pravila definisanih Zakonom o radu. Ova specifičnost je uvedena zbog posebnih potreba obrazovnog sistema, kao što su projekti sa ograničenim trajanjem, specifične pedagoške programe, i periodične promjene u broju upisane djece koje mogu uticati na potrebu za kadrovima, naročito promjene u broju učenika, specijalizovani obrazovni programi, ili privremena zamjena zaposlenih na dugoročnom bolovanju ili porodiljskom odsustvu, zbog čega je upravo i predviđeno zapošljavanje dodatnih nastavnika na period duži od dvije godine bez obaveze da im se ponudi ugovor na neodređeno vrijeme po isteku tog perioda.
Otkaz ugovora o radu
Prekid radnog odnosa može biti iniciran od strane poslodavca ili zaposlenog. Razlozi za otkaz od strane poslodavca mogu uključivati teže povrede radne discipline, neispunjavanje radnih obaveza, ili tehnološke i organizacione promjene. Procedura otkaza mora biti u skladu sa zakonom i kolektivnim ugovorom, uključujući pravo zaposlenog na žalbu i pravnu zaštitu, a sve u skladu sa Zakonom o radu, Zakona o predškolskom vaspitanju i obrazovanju te Zakona o osnovnom i srednjem obrazovanju. Ovi zakoni osiguravaju da postupak otkaza bude transparentan i pravičan, sa posebnim naglaskom na pedagoške standarde i profesionalne obaveze zaposlenih. Dakle, radni odnosi u školskim i predškolskim ustanovama u Republici Srpskoj uređeni su detaljnim pravnim okvirom koji osigurava prava i obaveze zaposlenih. Transparentni konkursi, odgovarajuće obrazovanje i stručna sprema, prava na platu, odmor, stručno usavršavanje i sigurne uslove rada, ključni su elementi ovog sistema. Pravilno upravljanje radnim odnosima doprinosi kvalitetu obrazovno-vaspitnog procesa i ukupnom razvoju obrazovnog sistema u Republici Srpskoj. Upravo ovakva fleksibilnost omogućava bolje upravljanje kadrovima, osiguravajući kontinuitet i kvalitet obrazovnog procesa bez narušavanja zakonskih
Autor teksta: Milica Crnić
E-mail: [email protected]
