- Uvod
Savjet za ljudska prava UN je rezolucijom broj 17/4 od 16.06.2011. godine usvojio Rukovodeća načela o biznisu i ljudskim pravima: sprovođenje „zaštiti, poštuj, otkloni“ okvira Ujedinjenih nacija (u daljem tekstu: Rukovodeća načela). Rukovodeća načela su rezultat višegodišnjeg rada Specijalnog predstavnika Generalnog sekretara UN „za pitanje ljudskih prava i transnacionalnih korporacija i preduzeća“. Sastoje se od tri dijela. Prvi dio se odnosi na obavezu Država da obezbijede zaštitu ljudskih prava, drugi na odgovornost korproracija da poštuju ljduska prava, a treći na sudsku i vansudsku pravnu zaštitu ljudkih prava.
U prvom tekstu posvećenom ovoj temi bavićemo se obavezama država i pravnom zašitom, a u drugom dijelu obavezama kompanija i korporacija.
2. Dužnost Država da štite ljudska prava
Države moraju da na svojoj teritoriji pružaju zaštitu od povreda ljudskih prava od strane trećih lica, uključujući i kompanije i korporacije. To zahtijeva preduzimanje odgovarajućih koraka radi sprečavanja, istraživanja, kažnjavanja i obeštećenja takvih povreda. Države su dužne da štite i unapređuju vladavinu prava, da obezbijede jednakost građana pred zakonom, pravnu sigurnost i jasne procesne zakone.
Pored toga, Države treba jasno da izraze očekivanja da sve kompanije sa sjedištem na njihovoj teritoriji u svom poslovanju poštuju ljudska prava.
Ispunjavanjem dužnosti da obezbjede zaštitu ljudskih prava, Države treba da:
- primjenjuju zakone koji imaju za cilj ili za posljedicu da kompanijama nametnu obavezu poštovanja ljudskih prava;
- obezbijede da ostali zakoni i politika kojima se reguliše osnivanje i poslovanje kompanija ne ograničavaju, već omogućavaju poštovanje ljudskih prava od strane kompanije;
- pružaju kompanijama djelotvorne smjernice o načinima na koji mogu da poštuju ljudska prava;
- podstiču i zahtijevaju od kompanija da objavljuju informacije o načinima na koji odstranjuju svoj negativni uticaj na ljudska prava.
Države treba da preduzimaju dodatne korake kako bi štitile pojedince od povreda njihovih ljudskih prava od strane kompanija koje su u državnom vlasništvu ili pod kontrolom države ili koja dobijaju značajnu podršku ili koriste usluge državnih agencija (npr. izvozno-kreditne agencije ili agencije za osiguranja i/ili garanciju investicija), uključujući i nametanjem obaveze da poštuju načelo dužne pažnje i brige za ljudska prava.
Države treba da sprovodu adekvatan nadzor kako bi ispunjavale međunarodne obaveze u oblasti ljudskih prava prilikom zaključivanja ugovora sa kompanijama ili usvajanja zakona o njihovom pružanju usluga koje mogu uticati na ljudska prava.
Države treba da promovišu poštovanje ljudskih prava od strane kompanija sa kojima imaju poslovne transakcije.
Obzirom na veću opasnost od teških povreda ljudskih prava u područjima zahvaćenim sukobima, Države treba da pomognu da kompanije koje posluju u tim područjima ne učestvuju u činjenju takvih povreda.
Države treba da obezbijede da su državni organi, agencije i ostale državne institucije koje utvrđuju poslovnu praksu svjesne obaveza Država vezanih za ljudska prava i da ih poštuju prilikom vršenja svojih mandata, uključujući i putem obezbjeđivanja relevantnih informacija, obuke i podrške.
Pri zaključivanjau ekonomskih sporazuma sa drugim Državama ili kompanijama (kao što su bilateralni sporazumi o investicijama, o slobodnoj trgovina, ugovori i slično), Države treba da sačuvaju sebi dovoljno prostora i prava kako bi ispunjavale obaveze vezane za ljudska prava.
Kada djeluju u svojstvu članica multilateralnih institucija koje se bave pitanjima vezanim za ekonomiju, Države treba da:
- nastoje da obezbijede da te institucije ne ograničavaju svoje članice u ispunjavanju obaveza pružanja zaštite ljudskih prava,
- podstiču te institucije da promovišu poštovanjeljudskih prava od strane kmpanija i da na zahtjev pomažu Državama da ispunjavaju obaveze zaštite ljudskih prava od povreda od strane kompanija, uključujući i putem pružanja tehničke pomoći, jačanja kapaciteta i podizanja svijesti;
- se oslanjaju da ova Rukovodeća načela kako bi unaprijeđivale opšte razumijevanje i razvijale međunarodnu saradnju u riješavanju izazova vezanih za biznis i ljudska prava.
3. Zaštita Prava
U okviru svoje dužnosti da pružaju zaštitu od povreda ljudskih prava od strane kompanija, Države moraju da preduzimaju odgovarajuće korake kako bi uz pomoć sudskih, amdinistrativnih, zakonodavnih i drugih prikladnih sredstava obezbijedile pristup djelotvornim sredstvima pravne zaštite onima čija su prava ugrožena kada do takvih povreda dođe na njihovoj teritoriji i/ili nadležnosti.
Države treba da preuzimaju odgovarajuće korake kako bi obezbijedilie djelotvornost domaćih sudskih mehanizama za razmatranje povreda ljudskih prava od strane kompanija, pri čemu treba da razmatraju i načine da smanje pravne, praktične i ostale relevantne prepreke koje bi mogle da dovedu do uskraćivanja pristupa sredstvima pravne zaštite.
Uporedo sa sudskim žalbenim mehanizimima, Države treba da obezbijede djelotvorne i odgovarajuće vansudske mehanizme u okviru državnog sistema pravne zaštite.
Države treba da razmotre mogućnost olakšavanja pristupa djelotvornim nedržavnim žalbenim mehanizmima za razmatranje povreda ljudskih prava od strane kompanija. U cilju razmatranja žalbi u ranoj fazi i neposrednog obeštećenja, kompanije treba da uspostave ili učestvuju u djelotvornim žalbenim mehanizmima na operativnom nivou namijenjenim pojedincima i zajednicama na koje mogu negativno uticati. Sve inicaijative koje okupljaju više zainteresovanih strana, a koje su zasnovane na poštovanju standarda vezanih za ljudska prava, treba da obezbijede dostupnost djelotvornih žalbenih mehanizama.
II tekst
- Uvod, povezivanje sa prvim tekstom
- Obaveze kompanija
Autor teksta: Aleksandar Sajić
E-mail: [email protected]
