Advokatura, kao nezavisna i samostalna služba pružanja pravne pomoći fizičkim i pravnim licima, u našem pravnom sistemu predstavlja ustavnu kategoriju, čija je organizacija i rad detaljno regulisana Zakonom o advokaturi RS. Kao i druge oblasti društvenog života i rada, tržište advokatskih usluga bitno je transformisano uslijed globalizacije i pojave novih tehnologija.
Proces tehnološkog razvoja doveo je do ekspanzije fenomena zaključivanja ugovora o kupoprodaji robe ili pružanju raznorodnih usluga elektronskim putem. Elektronska trgovina, odnosno razmjena roba i usluga, prije svega se odvija preko web stranica i mobilnih aplikacija, putem kojih se zaključuju različite vrste ugovora. Istorijski gledano, razvoj elektronske trgovine započeo je prvenstveno sa pojavom internet stranica za prodaju robe, pa je tako Amazon osnovan 1994. godine, a samo godinu dana kasnije pojavila se platforma E-bay. Tek kasnije su se pojavile poznate platforme za pružanje usluga putem interneta (Paypal – 1998. godine, Booking – 1996. godine, ali je tek nakon spajanja sa Booking Online 2000. godine poprimio današnju funkciju, Airbnb – 2008. godine itd.). Danas je, ukoliko želite da otputujete u drugi grad ili zemlju, gotovo nezamislivo da prethodno ne izvršite rezervaciju smještaja (i plaćanje) putem web stranica kao što su Booking ili Airbnb. U Sjedinjenim Američkim Državama, kao i u zemljama Zapadne Evrope posebno je razvijeno pružanje usluga taksi prevoza od strane kompanije Uber. Upravo prema ovoj kompaniji naziv je dobila nova pojava na elektronskom tržištu roba i usluga, tzv. uberizacija, koja predstavlja operativni model poslovanja i preduzimanja transakcija korištenjem modernih internet platformi, uz maksimalnu uštedu troškova i vremena.
Ključ uspjeha aplikacija kao što su Airbnb ili Uber leži u povjerenju koje korisnici usluga imaju u sistem, a tek onda i u neposrednog pružaoca usluge koji svoje usluge pruža putem navedenih internet platformi. Drugim riječima, kada rezervišete smještaj preko Airbnb-a, vi to ne radite zato što imate povjerenja u osobu koja je vlasnik smještaja i koja izdaje taj smještaj, već zato što vjerujete da svako onaj ko svoje usluge pruža preko Airbnb-a zadovoljava određene kriterijume i uslove.
Postavlja se pitanje da li je moguće očekivati slične promjene na tržištu advokatskih usluga, odnosno da li nas u budućnosti čeka tzv. uberizacija pravne profesije i pružanja pravnih usluga.
Prethodna pretpostavka koja je morala biti ispunjena da bi se moglo govoriti o uberizaciji pravne profesije jeste prebacivanje težišta advokatskih usluga sa klasičnog zastupanja u sudskim postupcima na usluge pravnog konstaltinga, upravo u cilju izbjegavanja eventualnih sporova u poslovnoj praksi. Dalji razvoj uslovljen globalizacijom i potrebom za povoljnijim poslovnim ambijentom zahtijeva određeni stepen deregulacije advokature, kako bi se omogućili fleksibilniji uslovi za pružanje usluga u ovoj oblasti. Ukoliko bi se u nekom trenutku razvoja na našem tržištu pojavila aplikacija za pružanje pravnih usluga, koja bi se zasnivala na ekonomiji dijeljenja (sharing economy) i peer-to-peer osnovama, otvorila bi se mogućnost da iz udobnosti i komfora vlastitog doma dobijete usluge od stručnjaka iz raznih oblasti prava, uz plaćanje cijene za pružene usluge putem interneta, korišćenjem elektronskog bankarstva. Servis bi korisniku usluge bio dostupan 24 časa dnevno, a zbog rasta konkurencije fizička lica, kao i mala i srednja preduzeća bi lakše dolazili do potrebnih pravnih usluga uz manji utrošak vremena i novca. Takođe, velika prednost ovakvog servisa jeste manja formalnost i nepostojanje potrebe za dolaskom kod advokata radi dobijanja pravnog savjeta.
Algoritmi za pronalazak adekvatnog stručnjaka koji bi pružio uslugu u konkretnom slučaju zasnivali bi se na podacima koji su uneseni u aplikaciju, a koji se odnose na činjenice spornog pravnog pitanja, oblasti prava na koju se odnosi potencijalna usluga, zadovoljstva prethodnih korisnika usluga i sl. Na taj način bi se obezbijedila veća efikasnost i transparentnost pružene usluge, a korisnik bi unaprijed mogao imati predstavu o cijeni koju će platiti za pruženi pravni savjet. To bi natjeralo pružaoce usluga da postignu maksimalnu efikasnost i produktivnost, uz konstantnu obavezu usavršavanja radi održavanja konkurentnosti na tržištu, što bi u krajnjoj liniji pogodovalo korisnicima usluga u smislu rasta sigurnosti i kvaliteta usluge.
Velike advokatske kancelarije i društva koji idu u korak sa tehnološkim razvojem i svoje usluge pružaju u skladu sa najvišim standardima profesionalnosti i posvećenosti klijentu ubrzo bi se profilisale kao lideri na takvim platformama. Međutim, fleksibilnija regulativa u ovoj oblasti dovela bi i do pojave tzv. freelancer-a, tj. pravnika koji nisu zaposleni u velikim firmama i koji usluge pravnog savjetovanja pružaju uz znatno niže naknade.
Iako na prvi pogled izgleda da bi pojavljivanje freelancer-a na tržištu advokatskih usluga predstavljalo negativnu pojavu za veće advokatske kancelarije i društva, treba imati u vidu i eventualne koristi koje bi ovi subjekti imali od fenomena samostalnih pružalaca usluga putem internet platformi. Najveća prednost zasigurno bi bila mogućnost angažovanja freelancer-a kao eksternih konsultanata u radu na velikim projektima za koje su potrebni stručnjaci iz mnogobrojnih pravnih oblasti. U slučaju da advokatske firme u svojim timovima nemaju stručnjaka specijalizovanog za određenu pravnu oblast, mogli bi na osnovu određenog vida ugovora o djelu angažovati upravo freelancer-e koji bi nadomjestili taj nedostatak i omogućili firmi da učestvuje u takvim projektima.
Da ovakve pojave na tržištu nisu daleka budućnost pokazuju i nova pravila Regulatornog tijela za advokaturu Velike Britanije, prema kojima od novembra 2019. godine advokati mogu davati pravne savjete u svojstvu freelancera, odnosno bez potrebe registracije samostalne kancelarije ili pravne firme.
Vrijeme će pokazati da li je uberizacija advokature na našem tržištu moguća i u kojem smjeru se kreće djelatnost pružanja pravnih usluga. Sve ove promijene djeluju vizionarski i možda se nikada ne ostvare, a advokatura zadrži svoju klasičnu fizionomiju. Sa druge strane, korištenje i pružanje usluga pravnog savjetovanja putem internet platformi za 10 ili 20 godina moglo bi da bude isto tako uobičajeno kao što danas koristimo Airbnb ili Booking.
Autor teksta: Igor Letica, e-mail: [email protected]
