Zakon o faktoringu (“Sl. glasnik RS”, br. 123 od 14. decembra 2020), koji uređuje pojam, vrste, predmet faktoringa, ugovor o faktoringu, prava, obaveze i odgovornosti učesnika faktoringa, zatim uslove za osnivanje, poslovanje i prestanak društva za faktoring i nadzor nad obavljanjem faktoringa, stupio je na snagu nakon što je usvojen u Narodnoj Skupštini Republike Srpske, te je na taj način ova oblast konačno dobila svoj cjelokupan pravni okvir u Republici Srpskoj.
Iako regulisanje faktoringa predstavlja novinu u našem pravnom poretku, treba istaći da su ranije, osnov za primjenu faktoringa banke nalazile u Zakonu o obligacionim odnosima Republike Srpske ((Objavljen u “Službenom listu SFRJ”, br. 29/78, 39/85, 45/89, 57/89, “Službenom glasniku RS”, br. 17/93, 3/96, 74/04)) i Zakonu o bankama Republike Srpske ((Objavljen u “Sl. glasniku RS”, br. 4 od 17. januara 2017, 19/18, 54/19)). Stoga je potpuno jasno da je oblast faktoringa već prije nekoliko godina dostigla svoju zrelost za pravnu regulativu, zbog čega su se zemlje u regionu ranije odlučile na donošenje posebnih zakona kojima se uređuje ova oblast.
Glavni ciljevi ovog zakona ogledaju se u povećanju mogućnosti naplate potraživanja kao i pravne sigurnosti u poslovanju ugovornih stranaka, povećanje likvidnosti i konačno povećanje konkurentnosti privrednih subjekata, što za sobom kao poslijedicu povlači smanjenje zaduženosti privrednih subjekata.
Novi Zakon stavom 1. člana 4 definiše faktoring kao pravni posao kupoprodaje postojećeg nedospjelog potraživanja ili budućeg kratkoročnog potraživanja, nastalog na osnovu ugovora o prodaji robe ili pružanju usluga u kome učestvuju ustupilac, faktor i dužnik, dok predmet faktoringa, prema zakonskim odredbama može biti otkup svakog postojećeg nedospjelog ili budućeg, cijelog ili djelimičnog, kratkoročnog potraživanja koje je nastalo na osnovu ugovora o prodaji robe ili pružanju usluga, zaključenog između poslovnih subjekata.
Ovako usaglašena zakonska definicija suštinski oslikava samu prirodu faktoringa, koja je u okvirima poslovanja domaćih banaka bila poznata kao bankarska finansijska usluga, odnosno jedan vid finansiranja privrednih društava, koji se zasnovan na činjenici otkupa potraživanja prodavca ili pružaoca usluga prema kupcu, odnosno primaocu usluga. Međutim, novi Zakon previđa kao mogućnost da se u ulozi faktora, pored banaka nađe i Investiciono-razvojna Banka Republike Srpske, ali i posebna društva za faktoring, koja bi ovu djelatnost obavljala uz prethodno pribavljenu dozvolu Komisije za hartije od vrijednosti Republike Srpske.
Nadalje, prateći slovo zakona, osnov za obavljanje faktoring poslova zasniva se na zaključenom ugovoru o faktoringu, za koji novi Zakon propisuje obaveznu pismenu formu. Dakle, ugovor o faktoringu prema stavu 2. člana 10. novog Zakona o faktoringu Republike Srpske predstavlja pravni posao kojim ustupilac ustupa faktoru svoje postojeće nedospjelo ili buduće, cijelo ili djelimično, kratkoročno potraživanje dužnika nastalo na osnovu ugovora o prodaji robe ili pružanju usluga, a faktor se obavezuje da ustupiocu plati ugovoreni iznos. Obzirom da faktoring podrazumijeva složen mehanizam, koji najmanje podrazumijeva učešće tri lica, članom 13. novog Zakona je predviđeno da za prenos potraživanja sa ustupioca na faktora nije potrebna saglasnost dužnika. Nadalje stav 2. istog člana propisuje da je ustupilac dužan da u roku od 5 (pet) dana od dana zaključivanja ugovora o faktoringu obavijesti dužnika o izvršenog prenosu potraživanja na faktora, osim kada ustupilac zadržavana pravo naplate potraživanja u svoje ime i za račun faktora.
Pomenuti Zakonom nadalje pravi razgraničenje između dvije vrste faktoringa, i to faktoring bez prava regresa i faktoring sa pravom regresa. Faktoring sa pravom regresa je posao faktoringa u kojem ustupilac odgovara za naplativost ustupljenog potraživanja, te podrazumijeva da faktor ima pravo na obeštećenje od ustupioca po osnovu ugovora o faktoringu za plaćeni avans i obračunatu kamatu i naknadu kada dužnik nije izvršio plaćanje kratkoročnog potraživanja u roku dospjeća, a koji se u pravnoj teoriji smatra kao nepravi faktoring, dok faktoring bez prava regresa podrazumijeva da faktor preuzima rizik naplate kratkoročnog potraživanja i u slučaju nemogućnosti naplate kratkoročnog potraživanja od dužnika nema pravo na obeštećenje od ustupioca za plaćeni avans i naknadu, što oslikava samu suštinu ovog pravnog posla zbog čega se u praksi i teoriji naziva još i pravim faktoringom, obzirom da na taj način do izražaja dolazi del credere funkcija, pogotovo imajući u vidu da je zaključivanjem ugovora o faktoringu, faktor na sebe preuzeo kompletan rizik naplate potraživanja.
Novi Zakon nadalje reguliše pitanja uslova za osnivanje, poslovanje i prestanak rada društva za faktoring, za koja društva predviđa da se moraju osnovati u formi akcionarskog društva ili društva sa ograničenom odgovornošću sa sjedištem u Republici Srpskoj sa minimalnim uplaćenim kapitalom od 250.000,00 KM, te da pored faktoringa mogu obavljati i neke pomoćne djelatnosti kao što su: usluge naplate mjenica ili dugova, prikupljanje i obrada informacija o kreditima fizičkih lica i poslovnih subjekata, otkup ostalih potraživanja u skladu sa zakonom kojim se uređuju obligacioni odnosi i slično.
Što se tiče nadzora, naš zakonodavac je odredio da će nadzor nad poslovanjem društava za faktoring vršiti Komisija za hartije od vrijednosti Republike Srpske, dok će Agencija za bankarstvo Republike Srpske vršiti nadzor nad bakama koje obavljaju poslove faktoringa. Nadzorni organi mogu tokom sprovođenja nadzora rješenjem izreći nadzorne mjere poput preporuke, opomene, naložiti otklanjanje nezakonitosti i nepravilnosti, odrediti dodatne mjere, te konačno oduzeti dozvolu za obavljanje poslova faktoringa.
Sada, kada je faktoring postao dio našeg pravnog sistema, te je i naša zemlja po uzoru na evropske zemlje otvorila vrata novom obliku finansijskog poslovanja, potrebno je obrazložiti neka pitanja, poput prednosti i nedostataka, odnosno efikasnosti i dobrobiti koju faktoring pruža. U vezi sa navedenim, nesumnjivo se širom svijeta kao najveća prednost faktoringa ističe povoljnije, brže, efikasnije i fleksibilnije obezbjeđivanje finansiranja u poređenju sa kreditnim zaduženjima kod banaka, pogotovo imajući u vidu da faktoring za sobom ne povlači duge analize, aplikacije i različita sredstva obezbjeđenja, kao što je to slučaj sa kreditom. Sve navedeno u svojoj ukupnosti vodi ka izuzetnoj pogodnosti faktoringa za mala i srednja preduzeća, koja zbog svoje kreditne sposobnosti često nisu u mogućnosti da budu korisnici kredita. Sa druge strane, treba imati u vidu da, u okviru faktoring poslova, faktor vrši procjenu kvaliteta potraživanja između ustupioca i dužnika, a ne obazire se na kreditnu sposobnosti ustupioca. Takav način olakšava poslovnim subjektima put do boljeg toka gotovine, te time povećava aktivu poslovnog subjekta obzirom da zaključivanje ugovora o faktoringu nema nikakvog uticaja na kreditnu sposobnost ustupioca, što je potpuno suprotno u odnosu na kredit, koji jednom zaključen predstavlja obaveze poslovnog subjekata zbog kojih je potencijalno umanjena njihova kreditna sposobnost. Iako popularan, faktoring sa druge strane ima i određene nedostatke, u koje se najčešće ubrajaju troškovi faktoringa, koji nerijetko prevazilaze troškove kredita. Nadalje, korisnici ovakvih usluga često kao jedan od nedostataka ubrajaju i činjenicu da faktor u svakom konkretnom slučaju ispituje odnosno predviđa naplativost potraživanja, od čega dalje zavisi i zaključivanje ugovora o faktoringu, što znači da je u potpunoj diskrecionoj moći faktora da odluči da li u konkretnom slučaju uopšte želi da preduzme rizik naplate potraživanja, te da stupi u ugovorni odnos sa ustupiocem.
Rezimirajući navedeno, te imajući na umu današnje dinamične uslove poslovanja, faktoring predstavlja povoljno sredstvo kojim se do određene mjere eliminiše problem nedostatka finansijskih sredstava za poslovanje, što na neki način omogućava poslovnim subjektima da odgovore na uslove, prepreke i zahtjeve u poslovanju. Sa druge strane ostaje pitanje prepoznatljivosti ovog instituta na našim prostorima, te kakvu će reputaciju isti steći, a što će svakako pokazati vrijeme.
Autor teksta: Nikolina Zubac
E-mail: [email protected]
