Dana 5. marta 2022.godine stupa na snagu Zakon o obnovljivim izvorima energije i isti je objavljen u Sl.gl.RS br.16/22 od dana 25.02.2022.godine.
Danom stupanja na snagu ovog zakona prestaje da važi Zakon o obnovljivim izvorima energije i efikasnoj kogeneraciji (Sl.gl.RS br.39/13,108/13,79/15 i 26/19.
Cilj ovog zakona je stimulisanje proizvodnje električne i toplotne energije iz obnovljivih izvora energije i upotreba energije iz obnovljivih izvora u transportu, radi potrošnje na domaćem tržištu i povećanja udjela u bruto finalnoj potrošnji energije, te obezbjeđenje razvoja podsticajnih mehanizama, regulatornog okvira i tehničke infrastrukture za obnovljive izvore energije, odnosno da se poveća korišćenje obnovljivih izvora energije i olakša gradnja elektrana na obnovljivu energiju.
U daljem tekstu osvrnućemo se na novine i specifičnosti ovog zakona u odnosu na Zakon koji je bio na snazi u prethodnom periodu.
Zakonom se uvodi nova kategorija, kupac-proizvođač električne energije, tzv “prozjumer”. Navedeni pojam označava krajnjeg kupca, koji djeluje u okviru svojih prostorija smještenih unutar ograničenih područja i koji proizvodi električnu energiju za vlastitu potrošnju, odnosno koji može skladištiti ili prodavati električnu energiju proizvedenu iz obnovljivih izvora energije koju je sam proizveo, pri čemu za kupce koji ne pripadaju kategoriji domaćinstava te aktivnosti ne predstavljaju njihovu glavnu komercijalnu ili profesionalnu djelatnost.
Kupac-proizvođač, tako proizvedenu električnu energiju koristi za svoje potrebe a višak predaje u distributivnu mrežu. Imaće dvosmjerna brojila koja registruju koliko je struje predato a koliko preuzeto iz distributivne mreže pa na osnovu razlike isporučene i preuzete količine električne energije, kupcu- prizvođaču se plaća ili ispostavlja račun za električnu energiju.
Krajnji kupac ima pravo da izgradi i priključi elektranu koja koristi obnovljive izvore energije na unutrašnje električne instalacije svog objekta za potrebe sopstvene potrošnje.
Instalisana snaga elektrane, u slučaju primjene šeme neto mjerenja ili neto obračuna, ne može biti veća od odobrene priključne snage objekta krajnjeg kupca.
Krajnji kupac stiče status kupca-proizvođača priključenjem elektrane na unutrašnje električne instalacije svog objekta, kao i pribavljanjem sertifikata za proizvodno postrojenje (elektranu) u skladu sa ovim zakonom, te ima prava i obaveze iz ovog zakona i zakona kojim je uređena oblast električne energije.
Kupac-proizvođač ima prava da:
1) proizvodi električnu energiju za sopstvenu potrošnju,
2) skladišti električnu energiju,
3) višak proizvedene električne energije isporuči u mrežu.
Dosadašnji sistem subvencija, koji je podrazumijevao fid-in tarife ili garantovanu otkupnu cijenu, zadržan je za male hidroelektrane (MHE), solarne elektrane na zemlji i vetroelektrane instalisane snage do 150 KW, kao i solarne elektrane na objektima, postrojenja na bio-masu i bio-gas instalisane snage do 500 KW.
Sve elektrane veće snage, osim hidroelektrana snage veće od 150 kW, subvencije će dobijati na aukcijama za dodjelu premija.
Na aukcije se mogu prijaviti samo firme koje imaju lokacijske uslove i ekološku dozvolu, a moguće je prijaviti se i samo za dio instalisane snage elektrane čija se gradnja planira.
Zajednica obnovljive energije ili energetska zadruga takođe može dobiti subvnecije u vidu premije ukoliko je instalisana snaga elektrane manja od 150 KW.
Postrojenja koja koriste obnovljive izvore energije za proizvodnju električne energije, zavisno od primarnog izvora energije, razvrstavaju se na postrojenja koja koriste:
1) energetski potencijal vodotokova,
2) energiju vjetra,
3) neakumulisanu energiju sunca,
4) energiju koja se dobija iz bio-mase,
5) energiju koja se dobija iz bio-gasa,
6) deponijski gas i gas iz postrojenja za tretman komunalnih otpadnih voda,
7) energiju iz geotermalnih izvora,
8) energiju drugih vidova obnovljivih izvora,
9) energiju više obnovljivih izvora u kombinaciji.
Postrojenja za proizvodnju električne energije iz obnovljivih izvora za koja se može ostvariti pravo na podsticaj proizvodnje električne energije, s obzirom na instalisanu snagu, dijele se na mala i velika postrojenja.
Mala postrojenja su:
1) hidroelektrane, vjetroelektrane i solarne elektrane na zemlji instalisane snage zaključno sa 150 kW,
2) solarne elektrane na objektima, elektrane na bio-masu i bio-gas, deponijski gas i gas iz postrojenja za tretman komunalnih otpadnih voda instalisane snage zaključno sa 500 kW.
Velika postrojenja su:
1) vjetroelektrane i solarne elektrane na zemlji instalisane snage veće od 150 kW zaključno sa 50.000 kW,
2) solarne elektrane na objektima i elektrane na bio-gas i bio-masu, instalisane snage veće od 500 kW.
Nakon upotrebne dozvole, pribavljanje sertifikata za proizvodno postrojenje je uslov za ostvarivanje prava na podsticaj proizvodnje električne energije iz obnovljivih izvora ili za izdavanje garancije o porijeklu električne energije. Sertifikat za proizvodno postrojenje izdaje Regulatorna komisija za energetiku Republike Srpske na zahtjev proizvođača.
Sertifikat za proizvodno postrojenje kupca-proizvođača ili zajednice obnovljive energije, instalisane snage zaključno sa 50 kW, izdaje nadležni operater distributivnog sistema, kao sastavni dio deklaracije o priključku,
Operater sistema podsticaja, kao neprofitna organizacija, obavlja administrativno-finansijske i druge operativne poslove sistema podsticaja proizvodnje električne energije iz obnovljivih izvora i osniva se u skladu sa propisima kojima se uređuje sistem javnih službi. Ima svojstvo pravnog lica sa javnim ovlašćenjima utvrđenim ovim zakonom i upisuje se u Registar privrednih subjekata. U roku od jedne godine od dana stupanja na snagu ovog zakona, Vlada Republike Srpske donosi odluku kojom se uređuju osnivanje, organizacija, kao i druga pitanja od značaja za rad Operatera podsticaja. Do uspostavljanja Operatera podsticaja, poslove iz njegove nadležnosti (član 12.) obavljaće Mješoviti holding „Elektroprivreda Republike Srpske“ – Matično preduzeće a. d. Trebinje. Do uspostavljanja Operatera podsticaja, Mješoviti holding „Elektroprivreda Republike Srpske“ – Matično preduzeće a. d. Trebinje i povezana privredna društva ne mogu učestvovati u postupku aukcija za velika postrojenja.
Garancija o porijeklu električne energije iz obnovljivih izvora energije izdaje se na zahtjev proizvođača električne energije iz obnovljivih izvora energije za koju ne ostvaruje pravo na podsticaj ili na zahtjev Operatera podsticaja za električnu energiju za koju je ostvareno pravo na podsticaj.
Proizvođač električne energije u novim postrojenjima iz obnovljivih izvora energije može ostvariti pravo na sljedeće vrste podsticaja:
1) pravo na pogodnosti prilikom priključenja na mrežu,
2) pravo na obavezan otkup proizvedene električne energije po garantovanoj otkupnoj cijeni ili pravo na premiju za prodaju na tržištu ili potrošnju za vlastite potrebe za mala postrojenja,
3) pravo na tržišnu premiju za električnu energiju koju prodaje na tržištu, utvrđenu u postupku aukcije za velika postrojenja.
Proizvođač električne energije za istu količinu električne energije ne može ostvariti pravo na obavezan otkup po garantovanoj otkupnoj cijeni i pravo na premiju.
Za potrebe utvrđivanja visine garantovanih otkupnih cijena i premija mala postrojenja dijele se na:
1) hidroelektrane instalisane snage zaključno sa 150 kW;
2) vjetroelektrane instalisane snage zaključno sa 150 kW;
3) solarne elektrane na zemlji instalisane snage zaključno sa 150 kW;
4) solarne elektrane na objektima:
1. instalisane snage zaključno sa 50 kW,
2. instalisane snage veće od 50 kW zaključno sa 500 kW;
5) elektrane na bio-masu i bio-gas, deponijski gas i gas iz postrojenja za tretman komunalnih otpadnih voda:
1. instalisane snage zaključno sa 50 kW,
2. instalisane snage veće od 50 kW zaključno sa 500 kW.
Prilikom zaključivanja ugovora o obaveznom otkupu po garantovanoj otkupnoj cijeni, odnosno ugovora o dodjeli premije za mala postrojenja, primjenjuju se garantovane otkupne cijene iz odluke koja je na snazi u vrijeme zaključivanja ugovora.
Proizvođač električne energije iz velikih postrojenja, koji ispunjava uslove definisane ovim zakonom, ima pravo na tržišnu premiju za proizvedenu električnu energiju koju prodaje na tržištu.
Tržišna premija je promjenljiva i izračunava se kao razlika između prodajne cijene električne energije ponuđača iz postupka aukcije i referentne tržišne cijene. Prodajna cijena električne energije ponuđača iz postupka aukcije je nepromjenljiva u periodu trajanja prava na podsticaj, osim u slučaju promjene kursa konvertibilne marke u odnosu na kurs evra u BiH, u iznosu većem od 10%.
Pravo na tržišnu premiju ostvaruje se nakon sprovedenog postupka aukcije, izgradnje postrojenja i ispunjenja drugih uslova u skladu sa ovim zakonom.
Proizvođač električne energije iz velikih postrojenja pravo na tržišnu premiju ostvaruje na period do 15 godina.
Aukcija je postupak javnog nadmetanja s ciljem prikupljanja ponuda za izgradnju postrojenja za proizvodnju električne energije iz obnovljivih izvora i ostvarenja prava na podsticaj, pri čemu je predmet nadmetanja prodajna cijena električne energije proizvedene u velikim postrojenjima, po datoj tehnologiji i kapacitetu u skladu sa Programom o korišćenju obnovljivih izvora energije.
Aukcija može biti:
- otvorena – sprovodi za određenu tehnologiju i utvrđene kapacitete, u kojoj mogu učestvovati svi zainteresovani ponuđači koji su za izgradnju objekta pribavili lokacijske uslove i ekološku dozvolu i
- lokacijska – sprovodise za određenu tehnologiju i utvrđeni kapacitet na lokaciji koju je prethodno utvrdila Vlada RS i na kojoj će se graditi objekat za koji su pribavljeni lokacijski uslovi i ekološka dozvola.
Vlada, na prijedlog Ministarstva energetike svake dvije godine, donosi odluku o sprovođenju postupka aukcije, kojom se utvrđuju tehnološke kvote, koje su predmet aukcije za podsticanje proizvodnje električne energije iz obnovljivih izvora za velika postrojenja, a koja se objavljuje šest mjeseci prije sprovođenja aukcije.
Postupak aukcije sprovodi Operater podsticaja, na osnovu odluke Vlade RS.
Proizvođač električne energije u malim postrojenjima, koji je ostvario preliminarno pravo na podsticaj u vidu obaveznog otkupa po garantovanoj otkupnoj cijeni ili u vidu premije, u skladu sa ovim zakonom, dužan je da zaključi odgovarajući predugovor sa Operaterom podsticaja.
Proizvođač električne energije u velikim postrojenjima, koji je rješenjem Vlade izabran kao najpovoljniji ponuđač u postupku aukcije, dužan je da sa Operaterom podsticaja zaključi predugovor o premiji.
Proizvođač električne energije u malim postrojenjima, koji je ostvario pravo na podsticaj u vidu obaveznog otkupa po garantovanoj otkupnoj cijeni ili pravo na premiju, ima pravo da zaključi ugovor o obaveznom otkupu električne energije po garantovanoj otkupnoj cijeni ili ugovor o premiji sa Operaterom podsticaja.
Proizvođač električne energije u velikim postrojenjima, koji je ostvario pravo na podsticaj u vidu tržišne premije, ima pravo da zaključi ugovor o premiji sa Operaterom podsticaja.
Zajednica obnovljive energije je pravno lice osnovano s ciljem korišćenja obnovljivih izvora energije za proizvodnju električne energije prvenstveno radi zadovoljenja energetskih potreba članova Zajednice, na način koji podrazumijeva ekološke, ekonomske i socijalne koristi za članove Zajednice i za društvo. Rad Zajednice je zasnovan na otvorenom i dobrovoljnom učešću njenih članova (fizička ili pravna lice, javna preduzeća i institucije, uključujući i jedinice lokalne samouprave) koji imaju prebivalište ili sjedište u opštini na kojoj se izvodi projekat ili u opštini čija se teritorija graniči sa teritorijom opštine na kojoj se izvodi projekat. Malo i srednje preduzeće ili preduzetnik može biti član Zajednice pod uslovom da proizvodnja električne energije iz obnovljivih izvora ne predstavlja njegovu pretežnu (osnovnu) djelatnost. Status zajednice utvrđuje se rješenjem Regulatorne komisije.
Za izgradnju energetskih postrojenja koja koriste obnovljive izvore energije potrebno je prethodno pribaviti koncesiju u skladu sa propisima kojima se uređuje oblast koncesija ili u skladu sa propisima kojima se uređuju drugi vidovi javno-privatnog partnerstva, kada je to uređeno posebnim propisom, osim u slučaju izgradnje:
1) energetskih postrojenja na bio-masu, bio-gas, deponijski gas i gas iz postrojenja za tretman komunalnih otpadnih voda,
2) elektrane na deponijski gas i gas dobijen iz komunalnih otpadnih voda,
3) solarnih postrojenja sa fotonaponskim ćelijama instalisane snage zaključno sa 250 kW na zemlji i na objektima, nezavisno od instalisane snage.
U slučaju kada se za izgradnju proizvodnog postrojenja sprovodi postupak lokacijske aukcije, sa izabranim ponuđačem zaključuje se ugovor o koncesiji bez sprovođenja javnog poziva, u skladu sa propisima kojima se uređuje oblast koncesija.
Izgradnja energetskih postrojenja vrši se na osnovu građevinske dozvole pribavljene u skladu sa propisima kojima se uređuje oblast građenja i zaštite životne sredine, osim u slučaju kada se na objektu koji ima građevinsku dozvolu u sklopu adaptacije objekta vrši izgradnja elektrane kupca-proizvođača koja koristi obnovljive izvore instalisane snage do 50 kW.
Ministarstvo uspostavlja i vodi Registar projekata koji koriste obnovljive izvore energije.
Postupci za ostvarivanje prava na podsticaj koji su započeti prije stupanja na snagu ovog zakona završiće se po odredbama Zakona o obnovljivim izvorima energije i efikasnoj kogeneraciji („Službeni glasnik Republike Srpske“, br. 39/13, 108/13, 79/15 i 26/19).
Autor teksta: Tijana Banjac, advokat
E-mail: [email protected]
